Ο κλήδονας, το πανάρχαιο τούτο έθιμο, που έδωσε ελπίδες σε γενιές και γενιές για την αποκατάστασή τους, ήταν γνωστός και στο Καρς καθώς και στον Καύκασο με το όνομα ατές καϊτασί. Όσοι κατοικούσαν κοντά στα παράλια το αμίλητο νερό το έπαιρναν άς σά εφτά βίας, δηλαδή από εφτά κύματα της θάλασσας. Όσοι όμως κατοικούσαν στα μεσόγεια το αμίλητο νερό το έπαιρναν από επτά πηγάδια, μέσα σε μια πήλινη στάμνα, με ανοιχτό στόμα από πάνω, για να χωράει ένα χέρι μικρού παιδιού. Στη στάμνα αυτή έβαζαν κι…

Ο κουκαράς ήταν αποκριάτικο έθιμο, για να φοβερίζουν οι μάνες τα παιδιά κάθε φορά που θα ζητούσαν να χαλάσουν τη σαρακοστή, ζητώντας επίμονα να φάνε ωβόν, τυρίν, γάλα, γιαούρτι και βούτορον και για να ξέρουν οι αγράμ­ματες γυναίκες των χωριών που βρίσκονταν στα παρχάρια πότε θα ερχόταν το Πάσχα. Η διάρκεια του κουκαρά ήταν επτά εβδομάδες, όσες και οι εβδομάδες της Σαρακοστής. Μόλις έτρωγαν το βράδυ της Αποκριάς, και πήγαιναν τα παιδιά να κοιμηθούν, η μάνα έπαιρνε ένα μεγάλο κρεμμύδι ή έναν…

Δεν είμαι Πόντιος ούτε καν πρόσφυγας. Έζησα όμως 17 χρόνια μαζί με τους Πόντιους στο Σύδενδρο Γρεβενών κι εκεί γνώρισα τη γλώσσα τους, τη ζωή τους, τα ήθη και τα έθιμά τους, τους χορούς και τη νοοτροπία τους. Οι Πόντιοι του Συδένδρου κατάγονταν από τα ορεινά χωριά της Τραπεζούντας Τρεμιζάντων, Σεϊτανάντων, Κουταλά και Τσοπανού. Όλα αυτά άνηκαν στην επαρχία Όλεσσα της Τραπεζούντας. Ήταν και μερικοί που είχαν ζήσει στον Καύκασο και στο Καρς, μα κι αυτοί είχαν την ίδια γλώσσα και τα ίδια έθιμα…

Ο κουκαράς ήταν αποκριάτικο έθιμο, για να φοβερίζουν οι μάνες τα παιδιά κάθε φορά που θα ζητούσαν να χαλάσουν τη σαρακοστή, ζητώντας επίμονα να φάνε ωβόν, τυρίν, γάλα, γιαούρτι και βούτορον και για να ξέρουν οι αγράμ­ματες γυναίκες των χωριών που βρίσκονταν στα παρχάρια πότε θα ερχόταν το Πάσχα. Η διάρκεια του κουκαρά ήταν επτά εβδομάδες, όσες και οι εβδομάδες της Σαρακοστής. Μόλις έτρωγαν το βράδυ της Αποκριάς, και πήγαιναν τα παιδιά να κοιμηθούν, η μάνα έπαιρνε ένα μεγάλο κρεμμύδι ή έναν…

Άγιος Κωνσταντίνος-Ζουρνατσάντων Μεγάλη Εβδομάδα. Ήταν αφιερωμένη στην καθαριότητα και τα­κτοποίηση του σπιτιού. Ολα τα σκεύη και τα πράγματα έπρεπε να ανασταθούν, να εξαγνισθούν, δηλ. να καθαρισθούν, να ανανεωθούν και στάβλοι και ζώα και αγροί. Αν δεν πρόφθαιναν να τρίψουν και καθαρίσουν τα σκεύη με στάχτη ή σαπουνάδα, έπρεπε τουλάχιστο να τα σκουπίσουν και να τα μετατοπίσουν. Κουβαλούσαν την κοπριά από την αυλή, σκούπιζαν (επερδόνιζαν) και καθάριζαν το σπίτι, την αυλή, τον αχυρώνα, το…

Το Σάββατο του Λαζάρου τα παιδιά γύριζαν στα σπίτια ψάλλοντας την ανάσταση του Λαζάρου και οι νοικοκυρές τα φίλευαν με βρασμένες ρόκες και ξερά φρούτα (λεπτοκάρυα, καρύδια, τσίρια). Το έθιμο αυτό μετά το 1900 είχε λησμονηθεί. Τη ίδια ημέρα του Λαζάρου κάθε νοικοκυρά ετοίμαζε «κερκέλια» δηλ κουλούρια από σταρένιο αλεύρι, λίγο χονδρότερα από αυτά της αγοράς, χωρίς σουσάμι, το οποίο ήταν άγνωστο στην Σάντα. Τα παιδιά ετοίμαζαν ένα κλαδί Βαϊου (ποικιλία λεύκης) ανθισμένο, ένα καλαθάκι για να…

Η εορτή του ΛΑΖΑΡΟΥ και των ΒΑΪΩΝ. Ήτο έθιμον κατά την παραμονήν των Βαΐων κάθε οικογένεια να ζυμώση και να κάμνη κουλούρια (κερκέλια) και να τα προσφέρη εις τα παιδιά τα οποία από σπίτι σε σπίτι έψαλλον: θεία θεία των Βαΐων δός κερκέλ και με οβόν (θεία θεία είναι των Βαΐων δόσε κουλούρι (εννοείται στους άλλους και σε μένα αυγόν) και έτσι εις μεν τα συγγενικά παιδιά εδίδοντο ωμά αυγά, εις δε τα άλλα κουλούρια (κερκέλια). Η εορτή της Μεγάλης Πέμπτης. Κατ' αυτήν κάθε οικογέ­νεια έβαφεν μερικά…

Η μαμή μετά το λούσιμο έβαζε το μωρό στην αγκαλιά της πεθεράς ή της μαμάς της λεχούσας (λεχώνας), αν ήσαν παρούσες, λέγοντας και μια ευχή: Ο Θεός να χαρίεις άτο. Ατό και άλλα χίλια. Αν όμως απουσίαζαν κάποιος έπρεπε να τους φέρει τη χαρμόσυνη είδηση, να στυχαράζ' άτς. Φως σ' ομμάτια σ' ή νύφε σ' (η θαγατέρα σ') εποίκεν αγούρ' . Το ίδιο και στους παππούδες που ήταν στο καφενείο ή στη γειτονιά. Μόλις καθάριζαν και τακτοποιούσαν το δωμάτιο της λεχώνας και ησύχαζε, καλούσαν τον παπά να ευχιάζ'…

Τα ήθη και έθιμα των Ελληνοποντίων, παράλληλα με τα πολλά κοινά βασικά και ταυτόσημα χαρακτηριστικά τους, παρουσιάζουν και μια εντυπωσιακή κι αξιοπρόσε­χτη ποικιλομορφία, που μας φέρνει μια άλλη εικόνα, διαφορετική από εκείνη που φαντάζονται οι άσχετοι κι ακατατόπιστοι, από την εικόνα δηλαδή της μονολιθικότητας. Κι αυτή η ποικιλομορφία σχετίζεται με ορισμένους συγκεκριμένους παράγοντες, όπως οι τεράστιες γεωγραφικές διαστάσεις του Πόντου, η εδαφική μορφολογία με τ' απροσπέλαστα αλπικά βουνά…

Τα Φώτα θέλω το κερί μ’ και τη ψυχού κοκκία και την Μεγάλ’ Παρακευήν έναν μαντίλιν δάκρα. Κάθε χρόνο, την παραμονή των Φώτων, σε κάθε ελληνικό σπίτι στη Ματσούκα και γενικό­τερα στον Πόντο γινόταν αυτό το μνημόσυνο. Το αναφέρει και ο Παντελής Μελανοφρύδης στο άρθρο του «Το λαϊκόν ποντιακόν εορτολόγιον», που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό «Ποντιακά Φύλλα», στο τεύχος 25, σελίδα 18, του έτους 1938. Το πως καθιερώθηκε αυτό το έθιμο και γιατί επιλέχθηκε η παραμονή των Φώτων για την τέλεσή του…

Στο γάμο, όταν πήγαιναν να πάρουν τη νύφη από το πατρικό της σπίτι, για να πάνε στην εκκλησιά να τη στεφανώσουν, σι συγγενείς της, για να δείξουν πόσο ντροπαλή και άξια ήταν η νύφη που έδιναν, τραγουδούσαν: Κόρη, ντο στέκ’ς και ντο τερείς κι αργοπορείς και πάεις; Τερώ ση μάννα μ’ την ευκήν κι αργοπορώ και πάω. Η νύφη προκομμέντσα εν’ πολλά εντροπάρια. Τρανόν σκοινίν μη διτ’ ατεν, φορτούται τα’ όρος κι έρθεν. Τρανόν σταμνίν μη διτ’ ατεν, θα στουραίν’ τα πεγάδια. Σαν ξεκινούσαν κι έφταναν έξω…

Πριν να χαράξει η Ανατολή, πήγαιναν να καλαντιάζνε το πεγάδ (βρύση) και τις νεράιδες, που το κατοικούν και να πάρουν νερό, καλαντόνερον, αμίλητοι κατά τη μετάβαση και επιστροφή. Χάριζαν δηλ. στη βρύση φρούτα, έπαιρναν όμως εκείνα με τα οποία ο προηγούμενος εκαλαντίασεν το πεγάδ, λέγοντας: Κάλαντα, καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Άμον ντο τρέχχ το νερόν να τρέχχ και η ευλοΐα. To βράδυ και το πρωί έδιναν άφθονο χόρτο στα ζώα, για να έχουν αφθονία όλο το χρόνο. Βιάζονταν δε να ποτίσουν…

Πριν να χαράξει η Ανατολή, πήγαιναν να καλαντιάζνε το πεγάδ' (βρύση) και τις νεράιδες, που το κατοικούν και να πάρουν νερό, καλαντόνερον, αμίλητοι κατά τη μετάβαση και επιστροφή. Χάριζαν δηλ. στη βρύση φρούτα, έπαιρναν όμως εκείνα με τα οποία ο προηγούμενος εκαλαντίασεν το πεγάδ, λέγοντας: Κάλαντα, καλός καιρός, πάντα και του χρόνου. Άμον ντο τρέχχ το νερόν να τρέχχ και η ευλοΐα. To βράδυ και το πρωί έδιναν άφθονο χόρτο στα ζώα, για να έχουν αφθονία όλο το χρόνο. Βιάζονταν δε να ποτίσουν…

Μεγάλη Εβδομάδα. Ήταν αφιερωμένη στην καθαριότητα και τα­κτοποίηση του σπιτιού. Ολα τα σκεύη και τα πράγματα έπρεπε να ανασταθούν, να εξαγνισθούν, δηλ. να καθαρισθούν, να ανανεωθούν και στάβλοι και ζώα και αγροί. Αν δεν πρόφθαιναν να τρίψουν και καθαρίσουν τα σκεύη με στάχτη ή σαπουνάδα, έπρεπε τουλάχιστο να τα σκουπίσουν και να τα μετατοπίσουν. Κουβαλούσαν την κοπριά από την αυλή, σκούπιζαν (επερδόνιζαν) και καθάριζαν το σπίτι, την αυλή, τον αχυρώνα, το στάβλο. Τα αυγά έπρεπε να…

Καθαρίζ'νε τα σκεύα H πρώτη βδομάδα και μάλιστα η Καθαρή Δευτέρα λεγόταν Αρτσιβούρτσι. Την Καθαρή Δευτέρα καθάριζαν όλα, μαγειρικά σκεύη, πιάτα, κουτάλια. Τα φαγητά που περίσσευαν από το βράδυ της Κυριακής (εμπονέστια) τάδιναν στις κότες, στους σκύλους. Κι αυτό το λάδι ορισμένες μόνο μέρες επιτρεπόταν. Και τα παιδιά ακόμα, εκτός από εκείνα που θήλαζαν, ήσαν υποχρεωμένα να νηστεύουν. Ο κουκαράς δε κρεμασμένος από το ταβάνι τα τρόμαζε. Ενα χοντρό κρεμμύδι στο οποίο κάρφωναν 7 φτερά για τις 7…

Οι Έλληνες του Πόντου έκοβαν τη βασιλόπιτα το βράδυ της παραμονής της Πρωτοχρονιάς, την ώρα που άλλαζε ο χρόνος. Πρώτα έβγαζαν της εικόνας το κομμάτ’.Ύστερα του παππού και της γιαγιάς, του πατέρα, της μάνας και των παιδιών, φωνάζοντας ένα ένα με σειρά ηλικίας τα ονόματά τους. Μαζί μ αυτά, έβγαζαν και για τον ξενιτεμένο, αν είχαν, καθώς και για τον ξένο, που τυχόν φίλευαν εκείνη τη βραδιά. Εκείνον στον οποίο έπεφτε η παρά τον θεωρούσαν τυχερό και πίστευαν πως η χρονιά του θα πήγαινε καλά. Αν…