Κάποτε ο λαός για να χλευάσει κάποιο και πολλές φορές για διάκριση του κολλούσε το ελάττωμα που είχε. Αυτές οι λέξεις ονομάζονταν προσωνύμια ή προσονείδια. Με τον καιρό πολλά απο τα προσωνύμια, ίσως τα περισσότερα έγιναν επώνυμα. Πιστοφάντων - Σαντάς Aϊτίντζ = Αϊτινίδης Ανδρεάδης Βαλίκας Βατήξ = Σεβαστίδης Βιανιατίξ = Βενετικίδης Γαβάης (Καβάζ - κλητήρας) Γαΐσσος και Καραμίσσος = Καϊσίδης Γαράπαης (καρα - πασσμέ μαύρο κεφάλι) = Καραπασίδης Γαράϊλαντζ (καρά - γιλάν = μαύρο φίδι) = Μαυροφίδης…

Πολλά ήσαν τα άγρια πουλιά στη Σαντά του Πόντου. Οι παππούδες μας γνώριζαν τα παρακάτω: 1. Κοχράκαν (κόρακας) κορώνα, 2. Καρά-ταού (κότσυφας), 3. Αγροκόσσαρον (αγριόκοτα), 4.Ατματσιάν (γεράκι) , 5. Γάρταλον (γύπας), 6. Κίσσαν, 7. Χχελιδόν, 8. Γαλαφόραν (Μελισσοφάγος) 9. Γουργουλοπέτεινον (τσαλοπετεινός), 10. Καμποφάαν ή (καμποφαούδ), 11. Κουδουχτεράν (δρυοκολάπτης), 12. Κούκο, 13. Χόχορο (γλαύκα), 14. Τσιρόναν ( τσίχλα), 15. Γιασσμακούλα (καρδερίνα), 16. Γάζ (χήνα), κιτρινοπούλ (συκοφάγος)…

Στα 1948 είχει εκδοθεί «Το τάμαν» τρίπρακτο δράμα του Χριστοφόρου Μου ρατχανίδη σε δεκαπεντασύλλαβους ομοιοκατάληκτους στίχους. Εδω μεταφέρομε το τελευταίο μέρος του, τη διαρμενείαν. Σκηνή από θέατρο στην Τραπεζούντα Εσάς τ’ αγούρια 'μ τ’ άξια κ' εσάς τα νυφαδόπα 'μ ευχάντας πολλά δίγω σας να ζούνε τ’ εγγονόπα μ, τ’ οσπίτι 'μ πάντα να βοά τ’ οτσιάγα 'μ να καπνίζνε, στουλάρια τα καπνούς άτουν τ’ ουράνια να χτίζνε. Καλόν να λέπετ’ όλ έσουν για τα τερέματά 'σουν, Να είχα και ν’ αφήνα σας παράν…

Ξέρομε ότι οι περισσότεροι Σανταίοι σ’ όλο το Μεσαίωνα και μέχρι του 1840 ζούσαν με τη γεωργία, την κτηνοτροφία, την μεταλλουργία και με τα επαγγέλματα του οικοδόμου (χτίστη) και μαραγκού. Σπίτι του δάσκαλου Σπύρου Μαντίδη Το 1840 όμως στάθηκε η απαρχή της γεωργικής και κτηνοτροφικής παρακμής της Σαντάς. Πολλοί Σανταίοι που δεν είχαν χωρά­φια της προκοπής και ήλπιζαν στα μεταλλεία, μόλις έπαυσαν τα μεταλλεία γύρευαν άλλο τρόπο ζωής. Κατόρθωσαν στην αρχή να ζήσουν κάπου 200 οικογένειες με τα…

Το πρώτο θεατρικό έργο που παίχτηκε στη Σαντά τον Απρίλη του 1904 ήταν ο Αθανάσιος Διάκος. Πρωταγωνιστή είχαμε τον Γιάννη Πιστοφίδη μεταλλειολόγο ο οποίος επιστράτευσε όλους τους νέους δασκάλους της Σαντάς με σκοπό να εξασφαλίσει την επιτυχία της παράστασης του «εθνικού τούτου δράματος». Ερείπια σχολείου Πιστοφάντων Σαντάς Η σκηνή στήθηκε στο κάτω πάτωμα του Σχολείου Πιστοφάντων και ο πληθυσμός της Σαντάς ηλεκτρισμένος με το άκουσμα των λέξεων θεατρική παράσταση έτρεξε να δει και ν’ ακούσει…

Δεκέμβρης - Χριστιανάρτς Πήρε τ' όνομα του από τα Χριστίανα, όπως έλεγαν τα Χριστούγεννα. 4 .Τ' αεΒαρβάρας. 5. Τ' αεΣάββα. 6. Τ' αεΝικόλα.Για τις 3 αυτές ημέρες έλεγαν : ΑεΒαρβάρα φύσα, ΑεΣάββα χχιόντζον και ΑεΝικόλα λύσον. Τ' αεΣπυριδί. Αρχίζουν να τρανύννε τα ημέρας κοκκίν, κοκκίν ή σπειρίν, σπειρίν. Γιόρταζε η ενορία Χαρατζζιάντων στα Φτελένια. Μ’ όλα τα χιόνια και το κρύο δεν έλειπαν οι πανηγυριστές. 15 Τ' αεΛευτέρ' 24. Τη Παραμονής. Τα παιδιά γύριζαν το βράδυ στα σπίτια και έψαλλαν…

Πέσσκος: θερμάστρα από λαμαρίνα για θέρμανση και ψήσιμο φαγητού τo χειμώνα. Θερινή κατοικία στα παρχάρια Μασσιά: σίδερο για τη φωτιά. Κουνίν:μεγάλη κούνια με τορνευτά ξύλα και χρωματισμένη (σαντέτκον κουνίν)· υπήρχε και άλλη μικρή, χαμηλή και άτεχνη (αρμενοκούν) αλλά δεν τη χρησιμοποιούσαν. Τραπέζ: μονοκόμματο στρογγυλό και με προεξοχή στην περιφέρεια-είχε ενα ποδάρι κωνικό γινόταν με τόρνο. Στολ: τραπέζι από σανίδια με 4 πόδια, από το τέλος του περασμένου αιώνα. Σκαμνίν: χαμηλό σκαμνί…

Θα παραθέσουμε εδώ ονομαστικό πίνακα των τεχνιτών και των επαγγελματιών της Σαντάς εκείνων που έδρασαν στη Σαντά από τα μέσα του ΙΘ' αιώνα ως την ερήμωση της. Στο Ισχανάντων εργάστηκαν: 1) Παντελής Σοφιανός χτίστης, 2) Συμεών Γαρατσάλ μαραγκός και χτίστης, 3) Στέφανος Τεσέρ χτίστης, 4) Χρυσόστομος Παυλίδης μπακάλης, 5) Κοσμάς Αμάραντος σιτέμπορος, 6) Κοσμάς Παυλίδης σιτέμπορος, 7) Συμεών Λιανίδης ταβερνιάρης, 8) Περικλής Κουφατσής καφεπώλης, 9) Ιωάννης Γωνιάδης (Τσερκέζος) καφεπώλης, 10)…

1. Χαλκωματένια Χαλκόν δίλαβον : μεγάλο καζάνι με δύο χερούλια ή μ' ένα μεγάλο για την πλύση και το μαγείρεμα σε γάμους, κηδείες, αργατείας. Χεροχάλκ: καζάνι μικρότερο μ' ένα χερούλι για το ζύμωμα, πλυμίν κ.ά. Χαλκοπούλ: μικρό καζάνι με χερούλι για το καθημερινό φαγητό. Τέντζιαρη: τέντζερης (σ.σ. τουρκική tencere) διαφόρου μεγέθους χωρίς χερούλι για καθημερινή χρήση. Σαχάν ή σαγάν: πιάτο ρηχό για σερβίρισμα φαγητού. Τάς: πιάτο μεγαλύτερο και βαθύτερο για πολύ και ζουμερό φαγητό. Τηγάν: μικρό…

Αίματα και φαρμάκια να έρχουν ας σην καρδία 'σ (ή ας σα ρωθώνια 'σ). Άκλερα ν' απομέννε (ή να γίνταν) τα λώματα 'σ. Αμουροτσούζκον(σ.σ. άτυχο) να ελέπω σε. Δρόμος για τη Σαντά Ανάγκιαν απέσι 'σ. Ανάθεμά σε, ή Ανάθεμαν να έεις, ή Αναθεμά το σόϊ 'σ. Απάν σην κοιλίαν να σύρκεσαι. Ας επεθάνες κ’ έναν ομμάτ ας είχα. Ας σα παιδία 'σ (ή ας σον Θεόν) να ευρήξ άτο. Ας σο μυτί 'σ να ερται το καλόν ντ' εποίκα σε. Ας σο στόμα 'σ σον κόφλε 'σ. Ας σα μαχαίρια να διαβαίντζ. Αχάντια και τριβόλια να φυτρώνε…

Ο λαός πίστευε και πιστεύει ακόμα ότι με την κατάρα είναι δυνατό να κακοπάθει εκείνος εναντίον του οποίου απευθύνεται. Η ενέργεια της κατάρας γίνεται με την επέμβαση της θείας Δίκης, που παρακολουθεί τις πράξεις όλων και είναι πρόθυμη να ενισχύσει εκείνους που την επικαλούνται, για να αποκατασταθεί η ηθική τάξη. Οι κατάρες έχουν ισχύ και πραγματοποιούνται ανάλογα με την οικογενειακή και κοινωνική ιεραρχία του προσώπου που καταράται. Είναι επικίνδυνες προπάντων οι κατάρες των γονέων προς τα…

Αλοιφή - Μελιαχιάμ Στον καλόγερο (αφού έσκασε) και σε μερικές πληγές έβαζαν αλοιφή από κερί, πίσσα, θυμίαμα, λάδι και άσπρο σαπούνι. Σαντά Αιμορραγία Στη λεχώνα: Έβαζαν πανί βρεμένο με κρύο νερό στις μασχάλες στο λαιμό και στην καρδιά. Την έζωναν ζωνάρι. Ακινησία. Στα τραύματα: Έβαζαν πάνω καπνό. Στη μύτη: Σήκωναν το κεφάλι ψηλά και πίσω. Έχυναν κρύο νερό στο σβέρκο και στο κεφάλι. Πατούσαν με το δάχτυλο το ρουθούνι ή έβαζαν βαμβάκι. Έδεναν σφιχτά το χέρι πάνω από τον αγκώνα. Αιμορροΐδες…

Ας ρίξουμε μια ματιά στη γεωργία, που ήταν ο πρώτος πόρος της ζωής των Σανταίων στα παλιά τα χρόνια. Η γεωργία ήταν πολύ ανεπτυγμένη στη Σαντά από την εποχή των διωγμών των χριστιανών δηλαδή από το 300 μ.Χ. μέχρι το 1850. Σ’ όλο αυτό το διάστημα καλλιεργούσαν οι πατέρες μας εντατικά όλα μας τα οροπέδια και όλες τις ράχες των βουνών μας που αποψιλώθηκαν με τον καιρό. Όλες τις εκτάσεις αυτές τις καλλιεργούσαν μέχρι το 1850 μονάχα με σιτάρι και κριθάρι, στα Φτελένια όμως έσπερναν και φασόλια…